Yozgat (il)
Şablon:Dablink Şablon:Türkiye il bilgi kutusu Yozgat, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan bir ildir. Çekerek, Aydıncık ve Kadışehri ilçeleri ise Karadeniz Bölgesi'nde kalır.
Yozgat İli Nüfusu: 421.041'dir. Bu nüfusun %74,31'i şehirlerde yaşamaktadır (2016 sonu).<ref name=":0" /> İlin yüzölçümü 13.690 km2'dir.<ref name=":1" /> İlde km2'ye 31 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 50’dir.) İlde yıllık nüfus artış oranı %0,38 olmuştur.<ref name=":0" />
2016 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 14 İlçe, 36 belediye, bu belediyelerde 219 mahalle ve ayrıca 572 köy vardır.<ref name=":0" />
İl merkezinin denizden yüksekliği, 1317 m.'dir
İçindekiler
Etimoloji
İlin asıl adı "Bozok" olup, 1927 yılında ismi "Yozgat" olarak değiştirilmiştir. Oğuzların; "Bozok" koluna mensup Türkmenlerin bu bölgeye akınıyla birlikte, yöre "Bozok" ismiyle anılmıştır. 1800'lü yıllara doğru bu ismin yanı sıra "Yozgat" adı da telaffuz edilmiştir.
"Yozgat" adının menşei konusunda ise, değişik söylentiler ileri sürülmektedir. Bir rivayete göre, Yozgat Saray Köyü'nden (bugün itibariyle kasaba) itibaren aşağıdan yukarıya doğru kat kat yükselmektedir. Bu kat kat yükselişinden ve rakımının yüksekliğinden dolayı önceleri "Yüz kat" denmiş, zamanla bu isim söylene söylene "Yozgat" halini almıştır.Şablon:Kaynak belirt
Diğer bir rivayete göre; Aşiret Reisi Ömer Cabbar Ağa'nın yüzü çopurdu. Bu yüzden kendisine Çopur veya Çapar Koca derlerdi. Söylentiye göre Cabbar Ağa, sürülerini bir yaz günü yaylakta otlatırken karşısına Hızır çıkıyor ve davar sahibi Cabbar Ağa'dan içmek için süt istiyor. Güler yüzlü Ömer Ağa hemen misafirine ikramda kusur etmeyerek, gönül hoşluğu ile sütü ikram eder. Hızır sütü içtikten sonra çok memnun kalır ve Cabbar Ağa'ya "Çobanoğlu, yozuna yoz katılsın, memleketinin adı Yoz-Kant olsun" diyor. Bu sözü söyleyerek kayboluyor. Temeli böyle olan Yoz-Kant söylene söylene Yozgat halini alıyor.Şablon:Kaynak belirt
İsmin kaynağı hakkında her ne kadar tatmin edici bir bilgi yoksa da uzun yıllar bu bölgenin böyle anıldığı bilinmektedir.
2. Dönem Kütahya Mebusu Cemil Bey tarafından verilen bir takrir ile Yozgat ismi Bozok olarak değiştirilmiş, bilahare 23 Haziran 1927 tarihinde Bozok Mebusu Süleyman Sırrı Bey ve arkadaşlarının verdiği bir takrirle Bozok ismi tekrar Yozgat olarak değiştirilmiştir. Yozgat adı nasıl Bozok'tan dönüşmüştür, pek anlaşılabilir, bir bilimsellik taşımamaktadır.
Bozok
Bugünkü Yozgat ili bölgesi ve komşu yörelerin Osmanlı Türkleri devrindeki adı. Burası Osmanlı öncesi Kara Tatar Türkleri ve az oranda Moğol topluluğunun yaşadığı bir yer idi. Ankara Savaşı'ndan sonra Türkistan hakanı Timur, buradaki Türk ve Moğol topluluklarını Orta Asya'ya taşımıştır. 15. asrın başında Boz-Ok Türkmenleri, Dulkadırlı Türkmenleri adıyla burayı yurt tuttular.
- Gedük: Kara-Yahyalu, Delü-Alilü, Ağcalu (en mühim obası: Hacılar), Agça-Koyunlu (Dulkadırlı'dan), Şam BAyadı (Dulkadırlı'dan)
- Kara-Taş: Ali Beğlü, Ağçalu , Tecirlü (Dulkadırlı'dan), Kızıl-Kocalu (başlıca oymaklarından: Ali Şarlu).
- Ak-Dağ: Karalu, Kırklu, Hisar-Beğlü, Kızıl-Kocalu, Sevgülen (en büyük oymağı: Saru-Halillu).
- Boğazlayan: Çiçeklü, Kulağuzlu.
- İli-Su: Tatar Türkleri, Arslan-Beğlü, Ağçalu.
- Sorgun: Zakirlu, Kızıl-Kocalu.
Bunlardan işaret edilmeyen birçok oymak da Dulkadırlı'dan idiler.<ref>Oğuzlar (Türkmenler), Prof. Dr. Faruk Sümer.</ref> Kazakistan'da Bozok adlı tarihi yerleşim yeri bulunmuştur<ref>Kazakistan'daki Bozok tarihi yerleşimi http://www.youtube.com/watch?v=0j6x2Hu9PjU</ref>. Arkeolojik kazılarda buradaki eski yerleşimden birçok eşya çıkmıştır<ref>Kazakistandaki Bozok tarihi yerleşiminde kazıladr http://www.madenimura.kz/kk/culture-legacy/region/akmola_oblast/excavation/bozok-1</ref>.<ref>http://kk.wikipedia.org/wiki/Бозоқ</ref><ref>http://kk.wikipedia.org/wiki/Бозоқ_қалашығы</ref>
Tarihçe
Yozgat ili, tahminen 5000 yıllık bir geçmişe sahiptir. Yozgat çevresinde ilk siyasi birliğini kuran devlet Hititlerdir. Hititler döneminde, bugün Çorum sınırları içinde bulunan Hattuşaş antik şehri kurulmuştur. Osmanlı son döneminde Bozok Sancağı olarak geçmektedir<ref>Eski Harfli Türkçe kitaplardan COGRAFYA-I MUFASSAL-MEMALIK-I OSMANIYE . Hicri 1304 yılı. s. 227 . http://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/KUTUPHANEDE%20BULUNAN%20DIJITAL%20KAYNAKLAR/KITAPLAR/EHT/197102615%20COGRAFYA-I%20MUFASSAL-MEMALIK-I%20OSMANIYE%20%28EHT%29/197102615.pdf</ref>.
Coğrafya
Konum
Yozgat, İç Anadolu Bölgesi'nin Orta Kızılırmak Bölümü'nde Bozok Platosu üzerinde yer almaktadır.
Ankara–Sivas karayolu ile Samsun-Kayseri-Mersin karayolları Yozgat'tan geçmektedir. Bu yollar, uluslararası taşımacılıkta önemli bir yere sahiptir. Ülkemizden ve Avrupa ülkelerinden Ortadoğu'ya yapılan ticaret, bu yolların önemini daha da artırmaktadır. Kuzeyde; Çorum, Amasya, Tokat, doğuda; Sivas, güneyde; Kayseri, Nevşehir, batıda; Kırşehir, Kırıkkale illeri ile komşudur.
İlin doğusu ile batısı arasında yaklaşık 8 dakikalık bir fark vardır. Yozgat, alan bakımından Türkiye'nin 15. ilidir. İzdüşüm alanı 13597 km², gerçek alanı ise 14123 km²'dir. İl geneli fazla dağlık değildir.
İlçeler
Yozgat 14 ilçeden oluşmaktadır. Bunlar; Akdağmadeni, Aydıncık, Boğazlıyan, Çandır, Çayıralan, Çekerek, Kadışehri, Saraykent, Sarıkaya, Şefaatli, Sorgun, Yenifakılı, Yerköy ve Yozgat.
Nüfus
İlin nüfusu 2000 yılına kadar sürekli artmış, fakat bundan sonra düşüşe başlamıştır. 1960-2008 yılları arası ilin nüfusu %20,33 artmıştır. Bu dönemde yıllık nüfus artış hızı ortalama %0,42 olmuştur. İlin yaş ortalaması oldukça gençtir. Özellikle 10-14 ve 15-19 yaş grubunun nüfusa oranı yüksektir.<ref>Şablon:Web kaynağı</ref>
Şablon:Türkiye il nüfus/Yozgat
Güncel Nüfus Değerleri Tablosu (2016):<ref name=":0">TÜİK 31 Ocak 2017 Verileri</ref>
| İlçelerin Nüfusu ve Artış Oranları-Belediye, Mahalle, Köy Sayıları-Şehir ve Köy Nüfusları ve Oranları-Km2 ye Düşen Kişi Sayısı | ||||||||||
| İlçe | Nüfus '16 | Nüfus Artışı % | Belediye S. | Mah.Say. | Şehir nüfus | Köy Say. | Köy Nüfus | Şehirli % | Alanı km2<ref name=":1">Milli Savunma Bakanlığı-Harita Genel Komutanlığı</ref> | Yoğunluk |
| Akdağmadeni | 43.826 | -1,13 | 4 | 18 | 28.028 | 79 | 15.798 | 63,95 | 1.810 | 24 |
| Aydıncık | 9.870 | -2,17 | 2 | 5 | 6.030 | 22 | 3.840 | 61,09 | 338 | 29 |
| Boğazlıyan | 33.845 | 0,15 | 6 | 30 | 27.397 | 23 | 6.448 | 80,95 | 1.515 | 22 |
| Çandır | 4.232 | -3,80 | 1 | 10 | 3.363 | 4 | 869 | 79,47 | 205 | 21 |
| Çayıralan | 12.735 | -2,59 | 2 | 9 | 6.934 | 24 | 5.801 | 54,45 | 995 | 13 |
| Çekerek | 20.680 | -0,85 | 2 | 8 | 12.766 | 41 | 7.914 | 61,73 | 790 | 26 |
| Kadışehri | 12.021 | -5,85 | 2 | 9 | 6.685 | 25 | 5.336 | 55,61 | 472 | 25 |
| Saraykent | 13.172 | 2,04 | 3 | 12 | 8.906 | 14 | 4.266 | 67,61 | 319 | 41 |
| Sarıkaya | 34.155 | 2,20 | 2 | 18 | 21.491 | 57 | 12.664 | 62,92 | 1.018 | 34 |
| Sorgun | 78.133 | -0,06 | 8 | 49 | 65.483 | 74 | 12.650 | 83,81 | 1.768 | 44 |
| Şefaatli | 15.174 | -1,28 | 1 | 9 | 8.953 | 43 | 6.221 | 59,00 | 882 | 17 |
| Yenifakılı | 5.509 | 0,13 | 1 | 5 | 2.787 | 7 | 2.722 | 50,59 | 390 | 14 |
| Yerköy | 36.263 | -0,67 | 1 | 14 | 28.386 | 60 | 7.877 | 78,28 | 1.164 | 31 |
| Yozgat Merkez | 101.426 | 3,23 | 1 | 23 | 85.679 | 99 | 15.747 | 84,47 | 2.024 | 50 |
| Yozgat | 421.041 | 0,38 | 36 | 219 | 312.888 | 572 | 108.153 | 74,31 | 13.690 | 31 |
Eğitim
İlde, yüksek lisans düzeyinde eğitim veren Bozok Üniversitesi vardır. Bunun yanı sıra ilde Fen lisesi, Yozgat Endüstri Meslek Lisesi, Anadolu Öğretmen lisesi, Turizm Otelcilik Meslek lisesi ve Anadolu lisesi bulunmaktadır.
Ekonomi
Yozgat kalkınmada birinci derecede öncelikli yöreler kapsamındadır. 1998 yılında çıkarılan 4325 sayılı kalkınmada öncelikli illerde istihdam yaratılması ve yatırımların teşvikine yönelik kanun ile Yozgat Sanayisi bir nebze de olsa canlılık kazanmış, Organize Sanayi Bölgesi (OSB) tahsis başvurularında doluluk yaşanmıştır. 2001 yılında yaşanan ekonomik krizle birlikte OSB’de faaliyet gösteren firma sayısında ciddi bir düşüş yaşanmış, sonrasında çıkarılan 5084 sayılı kanun da 4325 sayılı kanun kadar etki oluşturamasa da yeni yatırımların oluşmasına sebep olmuştur.
Yozgat ilinde ağırlıklı üretim; gıda, konfeksiyon, metal işleme, tuğla ve hazır beton gibi üretim kollarıdır.
Tarım
İlin ekonomisi büyük oranda tarıma dayalıdır. Yer şekilleri %98,8 oranında tarıma imkan vermektedir. İlde, yarı kurak iklim şartlarından dolayı, kuru tarım yaygınlaşmış ve ürün çeşitleri azalmıştır. İlde yoğun olarak, tahıllar ve baklagiller yetiştirilmektedir. Bunların yanı sıra sulu tarım alanlarında şekerpancarı, ayçiçeği, patates ve soğan türü ürünler yetiştirilmektedir. Sulanabilir alanlar sınırlı olduğu için, il tarımında sebze üretiminin önemi azdır. İklimin sert oluşu ve depolama olanaklarının azlığından dolayı, meyve üretimi büyük boyutlarda değildir. Elma, armut, kayısı, vişne, üzüm, ayva, badem ve ceviz yetiştirilen başlıca meyvelerdir. Başıbüyüklü Köyü tarımda çok gelişmiş olup Yozgat nüfusunun yaz aylarında bütün sebze ihtiyacını karşılamaktadır
Hayvancılık
İl ekonomisinde tarımın yanı sıra hayvancılıkta önemli bir gelir kaynağıdır. Bozkırların geniş yer kaplaması küçükbaş hayvancılığın yaygınlaşmasına ortam hazırlamıştır. Hayvancılık genelde tarımsal faaliyetlerle bir arada yapılmakta olup, mera hayvancılığı biçimindedir. Son yıllarda hayvan soylarının ıslahı çalışmaları ve hayvansal ürünleri değerlendirmeye yönelik sanayi faaliyetleri ile hayvancılık alanında canlanma olmuş, modern işletmeler kurulmaya başlamıştır. İlde, küçükbaş hayvanlardan; akkaraman koyunu, kıl ve tiftik keçisi, büyükbaş havyanlardan sığır ve manda gibi cinsler beslenmektedir. Deri üretimi Yozgat'ın önemli gelir kaynaklarındandır. Son yıllarda kümes hayvancılığında da önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Küçük ölçekli tavuk çiftliklerinde, modern yöntemlerle üretim yapılmakta olup, özellikle 1995 yılından itibaren yumurta üretiminde belirgin artışlar olmuştur.
Ormancılık
İl topraklarının %18,24'ünü kaplayan ormanlar Akdağmadeni, Aydıncık, Çandır, Çayıralan, Çekerek, Kadışehri ve Saraykent'te yoğunlaşmıştır. Boğazlıyan ve Yenifakılı ilçelerinde ise orman örtüsü neredeyse hiç yoktur. İlde ormanları işletmek ve korumak üzere toplam üç işletme müdürlüğü mevcuttur.
- Yozgat Orman İşletme Müdürlüğü
- Görev alanları: Merkez, Aydıncık, Çekerek, Kadışehri, Şefaatli, Sorgun ve Yerköy.
- Akdağmadeni Orman İşletme Müdürlüğü
- Görev alanları: Akdağmadeni ve Saraykent
- Çayıralan Orman işletme Müdürlüğü
- Görev alanları: Boğazlıyan, Çandır, Çayıralan, Sarıkaya ve Yenifakılı ilçelerini kapsamaktadır.
Orman alanlarına bağlı olarak ormancılık yapılmaktadır.
Kültür ve turizm
Yozgat Şablon:Avrupa E-yolu karayolu üzerinde bulunması ve özellikle Hattuşaş (Hitit Medeniyeti Başkenti)'ın yakın olması ve Hattuşaş ile Kapadokyayı birbirine bağlayan Atatürk yolunun il merkezinden geçmesi nedeniyle yabancıların uğrak yeridir. Bozok yaylası olarak da adlandırılan ve ilkçağlardan beri yerleşim yeri olan Yozgat, bozulmamış doğası, misafirperver sıcakkanlı insanları, çok güzel misafir anlayışları, sahip olduğu tabiat güzellikleri, mesire yerleri, yüksek ovaları, tarihi, kültürel, turistik değerleri ve kaplıcalarıyla gezilip görülmesi gereken en güzel illerimizden biridir. Türkiye'nin ilk Milli Parklarından olan çamlık Milli Parkı, Akdağ Ormanları, Şebekpınarı Mesire alanı, Kazankaya Vadisi, ve Gelingüllü barajı gibi yerler Yozgat'da Batı Anadolu ağzı kullanılmaktadır.<ref>Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996)</ref> spor, dinlence ve piknik alanlarıdır.
Kültür
Yemek kültürü
Şehrin yöresel yemekleri testi kebabı, arabaşı, madımak ve tas kebabıdır. Parmak çörek Yozgat'a mahsus özel bir ekmek türüdür.
Turizm
Antik kentler
Müzeler-konaklar
Milli parklar
Şablon:Ana madde Yozgat'ın en tanınmış ormanı Yozgat Çamlığı'dır. Milli Park olup devlet tarafından korunmaktadır.
Endemik bitki türleri
Endemik bitki türü olarak, dünyada sadece Yozgat ve Kastamonu'da Bulunan İspir Meşesi ve Yozgat Adaçayı (Salvia Yosgadensis) bulunmaktadır.<ref>Şablon:Web kaynağı</ref>
Diğer yerler
- Yeraltı çarşısı
- Süleyman Bey Camii
- Çapanoğlu Camii
- Saat Kulesi
- Lise Caddesi
- Bazlambaç Kocaalan Yaylası Mesire alanları
Spor
Türkiye Liglerindeki Kulüpleri:<ref>TFF, TBF, TVF, THF</ref>
| YOZGAT İli'nin Liglerindeki (Takım Sporları) Kulüpleri (2016-2017) | ||||
| İlçe | Kulübün Adı | Branş | Ligi | Sezon Sonu |
| Merkez | Yozgatspor 1959 Fk | Futbol | Bölgesel Amatör Lig | |
| Merkez | Yozgat Gençlikspor | Basketbol | Erkekler Bölgesel B.Ligi | |
| Sorgun | Sorgun Gençlik | Voleybol | Erkekler 2.Lig | |
| Çekerek | Yozgat Çekerek Bld. | Voleybol | Erkekler Bölgesel Lig | |
| Merkez | Yozgat Bozok Spor Klb. | Hentbol | Erkekler Süper Lig | |
