Memlûkler
Şablon:Diğer anlamı Memlûkler (Arapça: مملوك mamlūk, çoğ: مماليك mamālīk), İslam dünyasındaki hükümdara bağlı köle sınıf kökenli askerler. Memlûkler bir nevi profesyonel asker olarak İslam toplumuna girmişler ve zamanla güçlenerek iktidarı ele geçirebilecek bir konuma dahi gelen oligarşik bir topluluk olmuşlardır.<ref>Şablon:Kitap kaynağı</ref>
Memlûk sözcüğü Arapça "me-le-ke" fiil kökünden türetilmiş, çoğulu "memlûkun" veya "memâlik" olup, "efendisinin buyruğu altındaki köle" anlamına gelmektedir. Genelde memlûk sözcüğü 9. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar İslam dünyasında faaliyet göstermiş beyaz köle kökenli askerleri tanımlamak için kullanılmıştır. Bu bağlamda memlûk sözcüğü: "çeşitli hükümdar veya devlet idarecilerinin muhafız birliklerinde görev yapan, hususî, içtimaî ve hukukî konumu olan asker" anlamına gelir.<ref>A.J. Wensinck, “Memluk”, İ.A./VII, s.688; K.Yaşar Kopraman, “Mısır Memlukleri”, Türkler/V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.99.</ref>
Memlûkler'in çoğu başta Kuman-Kıpçaklar olmak üzere Türk halklarından oluşuyordu. Ayrıca Çerkes ve Gürcü kökenli memlûkler de bulunmaktaydı.<ref>McGregor, Andrew James (2006). A Military History of Modern Egypt: From the Ottoman Conquest to the Ramadan War. Greenwood Publishing Group. p. 15. ISBN 9780275986018. "By the late fourteenth century Circassians from the north Caucasus region had become the majority in the Mamluk ranks."</ref><ref>Relations of the Georgian Mamluks of Egypt with Their Homeland in the Last Decades of the Eighteenth Century. Daniel Crecelius and Gotcha Djaparidze. Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 45, No. 3 (2002), pp. 320—341. ISSN 0022-4995.</ref> Bunların dışında balkan kökenli (Sırp, Yunan ve Güney Slavları) memlûkler olduğu da bilinmektedir.<ref>István Vásáry (2005) Cuman and Tatars, Cambridge University Press.</ref><ref>T. Pavlidis, A Concise History of the Middle East, Chapter 11: Turks and Byzantine Decline, 2011</ref> Beyaz tenli olmayanların Memlûk olma şansı yoktu. Habeş, Batı Afrikalı, Hint ve diğer benzerleri, Memlûk hiyerarşisine ancak hadımlık (haremağalık) yoluyla girmişlerdir. Bunlar da Memlûk toplumunun bir kısmını oluşturmuşlardır.<ref>Şablon:Kitap belirt</ref> Eyyubi zamanında Mısır'daki memlûklerin çoğunu oluşturanlar Kıpçaklar idi.<ref>Şablon:Kitap kaynağı</ref>
Memlûklerin diğer kölelerden farkları
Memlûk adayları köle olarak satın alınırlardı. Ama, hem satın alanlar, hem de satanlar ile bu satışa konu olan kişiler bilirlerdi ki, askeri okul eğitiminden sonra, mevcut kölelik statüsü değişecektir. Böylece Memlûkler, ileride kaderlerini çizebiliyorlardı. Oysa, diğer kölelerin özgürlüklerini elde etme konusunda kesin bir şansları yoktu. Onların özgürlüklerini kazanmaları için efendilerinin ya onları azat etmesi ya da yakınlarının onları bularak fidye ödemesi gerekiyordu.<ref name="DPi">Şablon:Kitap kaynağı</ref>
İkinci olarak, askeri okula katılan Memlûk adayı köleler, diğer köleler gibi olumsuz barınma ve beslenme koşullarıyla karşılaşmazlardı. Memlûk adaylarından ileride usta bir asker olmaları beklenildiği için, ihtiyaçları ideal koşullarda karşılanmaktaydı.<ref name="DPi"/> Üçüncü olarak, toplumsal statü bakımından köleler, özgürlükten yoksun olarak, her türlü ağır işlerde çalıştırılırlardı. Toplumda hor ve hakir görülen, pazarlarda ikinci sınıf insanlar olarak alınıp satılabilen insanlar olarak algılanırlardı. Memlûk adayı köleler de başlangıçta böyle pazarlarda alınıp satılsa da, Memlûk adayı olarak yetiştirildikten sonra azat ediliyordu. Memlûk sistemine giren bir Memlûk, sosyal statü bakımından en üst sınıfta yer alıyordu.<ref>Daniel Pipes, a.g.e., s.17</ref> Oysa normal köleler, toplumun en alt sınıfında bulunuyorlardı.
Dördüncü olarak, Memlûkler hukuk bakımından da kölelerden üstünlerdi. Özgür bir fert olarak hareket eden Memlûk, kendi iradesiyle evlenebilirdi. Fakat, köle statüsünde olanlar için bu durum, efendisinin izniyle mümkündü. Bir Memlûkün çocuğu hür doğarken, kölenin çocuğu da köle olarak doğmaktaydı. Beşinci olarak Memlûklerin mülk edinebilme hakkı varken, kölelerin böyle bir hakkı yoktu. Son olarak, kanun önünde de Memlûklerin üstünlüğü bulunmaktaydı.
Tarihte Memlûkler tarafından kurulmuş devlet olarak şunlar sayılabilmektedir:
- Akşitler (Abbasiler'in memlûklerinden)
- Tolunoğulları (Abbasiler'in memlûklerinden)
- Gazneliler (Samaniler'in memlûklerinden)
- Harezmşahlar (Selçuklular'ın memlûklerinden)
- Köle Hanedanı (Delhi Sultanlığı'nın ilki)
- Mısır Memlûk Sultanlığı (Eyyubiler'in memlûklerinden)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Şablon:Kaynakça Şablon:Isichei, Elizabeth (1997). A History of African Societies to 1870. Cambridge University Press. pp. 192. Retrieved 2008-11-08.
Dış bağlantılar
Şablon:Osmanlı-taslak Şablon:İslam-taslak Şablon:Tarih-taslak
_-_n._489_-_Tombeaux_des_Mamelouks_-_Ciaro_-_1880s.jpg){kind=link}