İlhanlılar

Moğol tarihi

200px </div> </div> Moğol İmparatorluğu Dört Büyük Hanlık Çağatay Hanlığı Kıpçak Hanlığı (Cuci) İlhanlılar (Tului - Hülagû) Yuan Hanedanı (Tului - Kubilay) </div> Hanlıklar Tului'nin ulusundan doğan ülkeler Yuan Hanedanı、Kuzey Yuan Oyrat Cungar İlhanlılar Celayir Hanedanı </div> Günümüzde Moğollar Moğolistan İç Moğolistan Özerk Cumhuriyeti Buryat Cumhuriyeti Kalmıkya Cumhuriyeti Hazaralar (Afganistan) Aymak (anlam ayrımı) (Afganistan) </div>

İlhanlılar (İlhanlı) Devleti, (Farsça: ایلخانیان Īlkhāniyān veya ‏سلسله یلخانی‎ Silsilaye Īlḫānī) Cengiz Han'ın torunu Hülagû Han tarafından, merkezi Tebriz olmak üzere Azerbaycan'da kurulan Moğol devletidir (1256).

Siyasi Tarihi

Hûlâgü Han ve büyük Ordusu

1243 Kösedağ Savaşı'nda Selçuklu Türklerini yenilgiye uğratan Moğollar Ötüken merkezine bağlı olmak üzere, İran’a geçerek 1256 yılında başkenti Tebriz olmak üzere İlhanlı yönetimini kurdular. (İlhanlı: Hana bağlı topraklar) Başında da Hülagû Han bulunmaktaydı. 1256 yılında Alamut Kalesini ele geçirerek Bâtınîler'in çalışmalarına son verdiler. 1258 yılında ise Bağdatı işgal ederek halifeliğe son verdiler. Bu orduyu Memlûk'lü komutan Baybars mağlup etmeyi başarmıştır. Bu yenilgiden sonra Moğol İlhanlı devleti gerileme dönemine girmiştir ve bir süre sonra yıkılmıştır.

Azerbaycan'ı ele geçiren Hülagû Han, 1258'de Bağdat'ı alarak Abbasî Devleti'ne son verdi. Anadolu Selçuklu Devleti'ni egemenliği altına aldı. Moğollar, Anadolu'nun bilim, kültür ve ticaret merkezleri olan kentlerini yakıp yıktılar ve yağmaladılar. Bu dönemde Anadolu'da ticaret geriledi. Türkler, Doğu ve Orta Anadolu'dan batı bölgelerine doğru göç etmek zorunda kaldılar. Moğollar, Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasında önemli rol oynadılar. İlhanlılar döneminde Anadolu'nun büyük kısmı İlhanlılara'a ait olduğu için Orta Asya’dan Anadolu’ya yoğun Türkmen göçleri olmuştur.

İlhanlılar, Suriye ve Filistin'i işgalden sonra Mısır'a doğru ilerlemeye başladılar. Ancak Memlükler, Ayn-ı Câlut Savaşı'nda İlhanlıları yenilgiye uğratarak Filistin ve Suriye'den çıkardılar (1260). Memlûk Sultanı Baybars, İlhanlıları ikinci kez Elbistan'da yenilgiye uğrattı (1277). Memlukler tarafından uğratıldıkları yenilgiler dışında savaş kaybetmediler.

İlhanlılar, Gazan Mahmud Han (1295-1304) zamanında Müslümanlığı kabul ettiler. Aslında bu bölgede(Iran'da)İslam zaten yaygındı. Bunla anlatılmak istenen idarecilerin görüş değişikliğidir; ancak ilhanlı yöneticilerin tam anlamıyla İslamı seçtikleri söylenemez ancak bölgedeki halkın Müslüman olması fikir değişikliğini kısmen de olsa sağlamıştır diyebiliriz yine de İlhanlıların Iran topraklarındaki Müslüman çoğunluğu baskı altında yaşıyordu. Çünkü İlhanlı yöneticiler gelişmekte olan Tibet Budizmi ve Diofizit'i (Nasturilik) teşvik ediyorlardı.

Gazan 1295'de Nevruz'un desteğiyle kuzeni Baydu'yu devirdi.[4] Yardımının karşılığı olarak Nevruz, Gazan'ı Müslümanlığı kabul etmeye razı etti. İslam'a girmesiyle beraber Gazan, adını Mahmud olarak değiştirdi. Ancak çeşitli kaynaklar Müslüman olmasına rağmen Moğol Şamanizmini sürdürdüğünü ve Tengri'ye taptığını belirtirler. Gerçekten de Gazan hatır uğruna Müslüman olmuştu. Moğol şamanların İlhanlı İmparatorluğunda kalmalarına izin verilmiş ve nüfuzları hem Gazan hem de onun halefi Olcaytu saltanatında devam etmiş, ama daha sonra gerilemeye yüz tutmuşlardır.[5] Bundan önce Budizm'i benimsemişlerdi ve Müslümanlar'a karşı Hıristiyanlarla ittifak kurmak istiyorlardı. 14. yüzyılın başlarında çıkan iç karışıklıklar sonucu İlhanlılar parçalandı (1336). İlhanlı topraklarının Azerbaycan bölümünde Çobanoğulları, geriye kalan büyük bölümü üzerinde ise Celâyirliler Devleti kuruldu.

Son İlhanlar

Dosya:IranaftertheIlkhanate.png

İlhanlılar (1345)

İlhan Ebu Said Bahadır'in 1335'de ölümünden sonra İlhanlılar devleti çözülmeye başlamıştır. İlhan unvanı, 1335-1336 döneminde Arık Böke soyundan Arpa Ke'ün eline geçtikten sonra İlhan unvanı 1336-1357 döneminde yine Hulagu Hanedanı mensupları tarafından taşınmıştır., Fakat bunlar İlhan unvanını bölgesel devletlerin kuklaları olarak taşımışlardır. Bunlardan Musa (1336–1337) Bagdad'da bulunan Ali Padişah'ın kuklası; Muhammed ile Cihan Timur (1339–1340) Jalayırlılar kuklası; Satı hatun (1338–1339), Süleyman (1339–1343) ve Anuşirvan (1343–1356) Çobanoğulları kuklası olarak İlhan unvanı taşımışlardır. Son olarak Tagay Timur 14. yüzyıl ortasında soyunun Cengiz Han ve İlhanlılardan geldiğini iddia ederek Horasan ve Doğu Iran'da İlhan unvanını taşımıştır. Tagay Timur'un Sarbandarlar tarafından öldürülmesi ile İlhanlılar sona ermiştir.

İlhanlı Hükümdarları Listesi

İlhanlılar (1221–1256)
#	Taht ismi	Asıl isim	Resim	Unvan	Doğum-Ölüm	Hükümdarlık başlangıcı	Hükümdarlık sonu	Aile bağlantıları	Not
1	Hülagû Han		80px	Han, İlhan	yak. 1217 – 8 Şubat 1265	1256	8 Şubat 1265	Tuluy'un oğlu
2	Abaka Han		80px	Han, İlhan	1234–1282	1265	1 Nisan 1282	Hülagû Han'ın oğlu
3	Teküder Han	Ahmet	80px	Han, İlhan, Sultan	? – 1284	1282	1284	Hülagû Han'ın oğlu	Öldürüldü
4	Argun Han		80px	Han, İlhan, Sultan	yak. 1258 – 7 Mart 1291	1284	7 Mart 1291	Abaka Han'ın oğlu
5	Gayhatu Han			Han, İlhan, Sultan	? – 1295	1291	1295	Abaka'in oğlu	Öldürüldü
6	Baydu Han			Han, İlhan, Sultan	? – 1295	1295	1295	Hülagû Han'ın oğlu Toğay'ın oğlu	Öldürüldü
7	Gazan Han	Mahmud	80px	Han, İlhan, Sultan	1271–1304	1295	1304	Argun Han'ın oğlu
8	Olcaytu	Muhammed Hüdabende	80px	Han, İlhan, Sultan, Hüdabende	1280 – 16 Aralik 1316	1304	16 Aralik 1316	Argun Han'ın oğlu
9	Ebu Said Bahadır			Han, İlhan, Sultan, Alaaddin, Bahadır	2 Haziran 1305 – 1 Aralık 1335	1316	1 Aralık 1335	Olcaytu'nun oğlu
11	Arpa	Mahmud		Han, İlhan, Sultan, Kauen, Muezzeddin	? – 1336	1335	10 Aralık 1336	Toluy'un oğlu Erikbüke'un oğlu Malik Timur'un oğlu Munk Han'un oğlu'un oğlu Suse'nin oğlu	Öldürüldü
10	Musa			Han, İlhan, Sultan, Nasereddin	? – 1337	12 Nisan 1336	1337	Baydu'nun oğlu Ali'nin oğlu
12	Muhammed			Han, İlhan, Sultan, Muzafferiddin	? – 1338	1336	1338	Hülagû Han'ın oğlu Mengü Timur'un oğlu Ambarcı'nın oğlu Il Timur'un oğlu Yul Kotlok'un oğlu
15	Satı Hatun			Hatun	yak.1300 – 1345'dan sonra	1338	1339	Olcaytu'nun kızı
14	Cihan Timur			Han, İlhan, Sultan, İzzeddin	? – ?	1339	1340	Gayhatu Han'ın oğlu Ala-Fireng'un oğlu
	Süleyman			Han, İlhan, Sultan	? – ?	Mayis 1339	1345	Satı Hatun'un kocasi. Hülagû Han'ın oğlu Yesmut'un oğlu Soga'nin oğlu Yusuf Şah'un oğlu
	Toğa Timur			Han, İlhan, Sultan	? – 1353	1335	1353	Yesugey Bahadir'un oğlu Cucukisar Tur'un oğlu Amakan'in oğlu Abakan'un oğlu Bababadir'in oğlu Sudi
	Anuşirvan			Han, İlhan, Sultan, Adil	? – ?	1344	1357	?

Galeri

• HulaguAndDokuzKathun.JPG

  'İlhan' Hülagû ve eşi Dokuz Hatun (Reşidüddin Camiût-Tevarih kitabından)]]

• Hulagu Baghdad 1258.jpg

  |Hülagû'ün Bağdat kuşatması (Reşidüddin Camiût-Tevarih kitabından)]]

• Mongol soldiers by Rashid al-Din 1305.JPG

  Moğol askerleri (Reşidüddin Camiût-Tevarih kitabından)

• AbaqaOnHorseArghunStandingGhazanAsAChild.jpg

  Argun ve Abaka, Argun'un kolunda küçük Gazan

• GhazanBeingBreastfed.jpg

  Argun'un eşi Bulukan Hatun

• HulaguInBagdad.JPG

  Hülagû'nun son Abbasi halifesi Mustasım Billah önce hapis sonra da idam edilmişti (15. y.y)

• 1281BattleOfHoms.JPG

  İkinci Humus Savaşı (1281), Araplar (sağda) Moğolları (solda) yenmişti

• IlkhanateSilkCircular.jpg

  İlhanlılardan kalma olan, ipek, pamuk ve altından oluşan ve birçok farklı motifle süslenmiş daire şeklinde bir ipek kumaş. Erken 14. yüzyıldan kalma olan eserin kökeninin İran veya Irak olduğu tahmin edilmektedir.

Ayrıca bakınız

• Ayn Calut Savaşı
• Birinci Humus Savaşı
• Humus Savaşı (anlam ayrımı)
• Yakutiye Medresesi

Dış bağlantılar

• Aṭā Malek Covayni, Tārih-r jahāngošā,
  • ed. Moḥammad Qazvini, 3 cilt., London and Leiden, 1912-37; Şablon:Farsca
  • (Ing. Çev. John A. Boyle) (1958) The History of the World Conqueror, 2 cilt., Manchester, Şablon:İng
• Encyclopedia Iranica'da Ilhanlilar Şablon:İng