Anadolu'da Moğol Boyları
Anadolu’da Moğol Boyları
Anadolu’da Moğol Boyları
Çok kez çoğumuz “Osmanlı torunu” olmak ile iftihar etmişizdir. Peki ya Anadolu’ya gelen diğer topluluklar, beyler, beylikler? Onların torunlarına ne oldu? Anadolu’yu yurt tutmuş bir Moğol oymağından geldiğinizi öğrenmek, sizi şaşırtır mıydı?
Moğolların Yakındoğu ve Anadolu’yu istilası, arkasından da İlhanlı Devleti’nin kurulması ve istila edilen bölgelerin hâkimiyet altına alınması ile Moğollar için yeni bir dönem başlamıştır.
Anadolu’da iskân edilen Moğol kabileleri, XIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, bir İslamlaşma ve Türkleşme sürecine girmişlerdir. Aslında Moğol kabilelerinin özellikle Türkleşmesi olayı, çok eskilere kadar gitmekte olup, Türk ve Moğol topluluklarının çok uzun yıllar devam eden birlikteliklerine dayanmaktadır. Tarih boyunca Moğolların en fazla karışıp kaynaştıkları milletin Türkler olduğu bilinmektedir.
Anadolu’ya geldikleri bilinen veya tahmin edilen Moğol boyları Şunlardır:
1) UYRAT: Muş ve Bingöl bölgelerinde yaşamışlar ve varlıklarını XV. yüzyılın başlarına kadar devam ettirmişlerdir. Celayirliler’den sonra tamamiyle Karakoyunlular’a dahil olmuşlardır.
2) SÜNİT: XIV. yüzyılda Musul, Diyarbakır ve Ahlat bölgelerinde yaşamışlar, daha sonra Orta Anadolu’ya göç ederek burada varlıklarını devam ettirmişlerdir.
3) BİSU’UT
4) CELAYİR
5) TATAR
6) KİREYİT: Kütahya-Eskişehir bölgesinde yaşamışlardır. Osman Bey zamanında yine bu bölgelerde yaşadığı bilinen Çavdar Tatarları adını, Kireyit Alinak Noyan’ın oğullarından olan Çavdar’dan almışlardır.
7) KURULAS: Baycu ile birlikte Anadolu’ya gelen Yasavur Noyan oğlu Hoca Noyan’ın oğullarıdır.
8) URYANGKAT: Cengiz Han’ın en ünlü kumandanlarının mensup oldukları boy olup, 1277 yıllarında Anadolu’ya gelmişlerdir.
9) SULDUS: Demirtaş’ın valiliği sırasında Anadolu’ya gelmiŞlerdir.
10) ARULAT
11) MENKUT
12) SUGANUT
13) UYGUR: XIV. yüzyıldan önce Anadolu’daki Moğollar arasında Uygurlar’a mensup beylerin bulunup bulunmadığı tam olarak bilinmemekle birlikte, XIV. yüzyılın ilk dönemlerinden itibaren Demirtaş’ın buyruğunda Anadolu’ya gelmişlerdir. Ayrıca, çoğunluğunu Uygur Türkleri’nin teşkil ettiği bahşi (din adamı), bitikçi (yazıcı), otacı (hekim) gibi çeşitli mesleklerden Türkler de Anadolu’ya gelmişlerdir. İlk dönemlerde Anadolu’ya gelen Moğol gruplarının; cemaat sayısının 148, hane sayısının 2.621 ve mücerred nüfusun 1.121 olduğu bildirilmektedir. Zamanla bunların sayılarında artışlar olmuştur.
Moğolların İskan Edildiği Yerler
<img class="size-medium wp-image-165 alignright" src="http://i2.wp.com/anadoluturkmenleri.com/wp-content/uploads/2016/01/mongolian_7.jpg?resize=300%2C200" alt="3G3C4107" srcset="http://i2.wp.com/anadoluturkmenleri.com/wp-content/uploads/2016/01/mongolian_7.jpg?resize=300%2C200 300w, http://i2.wp.com/anadoluturkmenleri.com/wp-content/uploads/2016/01/mongolian_7.jpg?resize=768%2C511 768w, http://i2.wp.com/anadoluturkmenleri.com/wp-content/uploads/2016/01/mongolian_7.jpg?w=1000 1000w" sizes="(max-width: 300px) 100vw, 300px" data-recalc-dims="1" />Anadolu’da bulunan Moğollar, askeri düzenlerinin de bir sonucu olarak sağ kol ve sol kol olmak üzere ikiye ayrılmışlardır. Sağ koldakiler; İlhanlılar’ın Anadolu valisi Emir Çoban’ın oğlu Demirtaş zamanında Konya, Kayseri ve Niğde bölgelerine getirilirken, sol koldakiler ise; Sivas, Amasya, Tokat ve Çorum bölgelerine getirilmişlerdir. Hatta Kırşehir, Ankara ve Eskişehir bölgelerindeki Moğol oymaklarının da sol kola dahil oldukları sanılmaktadır.
Görüldüğü gibi Moğol istilası sonucunda, Doğu Türklerinden ve özellikle Moğollardan oluşan önemli gruplar Anadolu’ya gelmiştir ve bunlar çoğunlukla Tokat, Amasya, Çorum, Kırşehir, Kayseri ve Sivas’ta yani Orta Anadolu’da yaşamışlardır. Orta Anadolu’da yaşayan bu gruplara, sonraları “Tatar” veya muhtemelen, siyasi itibarlarını kaybettiklerinden dolayı “Kara Tatar” denilmiştir. XV. yüzyıl başlarında Kara Tatarlar’ın sayısının 40.000 eve ulaştığı sanılmaktadır ki bu rakam ortalama 200.000 kişiye tekabül etmektedir
Moğollar, özellikle 1277 yılından sonra Anadolu’nun idaresine tayin ettikleri valileri vasıtası ile Anadolu’ya yerleşmek üzere, buradaki kuvvetlerini beş tümenin üzerine çıkarmışlardır.
<img class=" wp-image-166 alignleft" src="http://i0.wp.com/anadoluturkmenleri.com/wp-content/uploads/2016/01/mongolia.jpg?resize=476%2C269" alt="LI117195" srcset="http://i0.wp.com/anadoluturkmenleri.com/wp-content/uploads/2016/01/mongolia.jpg?resize=300%2C169 300w, http://i0.wp.com/anadoluturkmenleri.com/wp-content/uploads/2016/01/mongolia.jpg?w=640 640w" sizes="(max-width: 476px) 100vw, 476px" data-recalc-dims="1" />Anadolu’ya yapılan askerî harekâtlardan sonra bazen bu komutanların geri çağrıldığı görülse de, zamanla İlhanlılar tarafından Anadolu’nun giderek daha zor idare edilme durumu ortaya çıktığından, Anadolu’yu daha sıkı bir Şekilde kontrol etmek için hem bu harekâtlar daha sık olarak yapılmaya başlanmış, hem de Anadolu’da daha fazla sayıda birlik bırakma mecburiyeti ortaya çıkmıştır. Bunun sonucunda, bazen isyan eden Moğol komutanlarına mensup topluluklar Anadolu’nun çeşitli bölgelerine dağılarak, buralarda kalıcı bir duruma gelmişlerdir. Adıyaman-Besni bölgesindeki Uyrat’lar bu duruma bir örnek olarak gösterilebilir. İlhanlılar’da, istenildiği zaman devletin daimi ordusu otuz tümenin üzerine çıkarılabilmektedir ki bu rakam ortalama 300.000 kişilik bir orduya ve 1.500.000’a yakın bir Moğol nüfusuna karşılık gelmektedir. Moğolların sadece bir Şubesi olan Kara Tatarların sayısının dahi 40.000 evden yani 200.000 kişiden oluşması, Anadolu’daki Moğol sayısının oldukça fazla olduğunu açıkça göstermektedir.
XIV. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’da, Tatar diye adlandırılan ve tamamen Türkleşmiş olan bu Moğol topluluklarının çokluğu “on sekiz bin alem” sözü ile ifade edilmiştir. Bu dönemde bunların sayılarının 40.000 ile 100.000 çadır halkı kadar olduğu sanılmaktadır. Yapılan araştırmalar, özellikle İlhanlılar döneminde Anadolu’da Moğol nüfusunun çok fazla miktarda arttığını ve Anadolu’da ortalama olarak 500.000 üzerinde bir Moğol nüfusunun bulunduğunu göstermektedir
Kısacası, içerisinde bulunan önemli miktardaki Türk nüfusu ile birlikte, yaklaşık olarak bir buçuk – iki milyonluk bir
Moğol nüfusunun Yakındoğu’ya geldiği ve bu nüfusun beş tümenden fazlasının Anadolu’da yerleştiği söylenebilir.
Bu gelen Moğol ve onların içindeki Türk birlikleri, bütün ağırlıkları, aileleri ve hayvanları ile birlikte, kendilerine ikta
edilmiş olan belirli bölgelerde yerleşmek üzere gelmişlerdir. Bu durum, XIII. yüzyılın ilk yarısından itibaren göçebe Moğol-Türk topluluklarının Anadolu’da siyasi gücün merkezini oluşturduklarını göstermektedir. İlhanlı Devleti’nin yıkılmasından sonra Doğu ve Güneydoğu Anadolu’dan, Batı Anadolu’ya kadar olan geniş bir bölgede yayılan Moğol toplulukları, XIV. yüzyılın ortalarından itibaren İç Anadolu’da yoğunlaşmıştır.
Kaynakça
Şahin, Cemile. “XIII. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE ESKĠġEHĠR YÖRESĠNDE TATARLAR”. Yayımlanmamış Doktora tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2011.
