"Çağatayca" sayfasının sürümleri arasındaki fark
(Yeni sayfa: "{{Kaynaksız}} '''Çağatayca''' veya '''Çağatay Türkçesi''' Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci döneminin adıdır. 15. yüzyıl başlarında başlar, 20. yüzyıl başlarına ka...") |
(Fark yok)
|
16:27, 26 Mart 2017 itibarı ile sayfanın şu anki hâli
Şablon:Kaynaksız Çağatayca veya Çağatay Türkçesi Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci döneminin adıdır. 15. yüzyıl başlarında başlar, 20. yüzyıl başlarına kadar devam eder.<ref name="TDT400">Ahmet Bican Ercilasun, Başlangıçtan Günümüze Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 2010, s. 400. ISBN 978-975-338-589-3</ref> İslami dönem Türk yazı dilinin geliştirilmesindeki üçüncü evreyi oluşturur. Birincisi Karahanlı, ikincisi Harezm Türkçesi ve üçüncüsü Çağatay Türkçesidir.
Fransa’da É. Marc Quatremère ve Abel Pavet de Courteille gibi bilim adamları, Türkoloji çalışmalarında, Osmanlı mahsulleri yanında, Çağatay Türkçesi ile yazılmış eserlere de ağırlık vermişlerdir. Bilhassa É. M. Quatremère, Çağatay Türkçesi metinlerine örnek vermek maksadıyla seçtiği Alî Şîr Nevâî’nin Muhâkemetü’l-lugateyn ve Târîh-i Mülûk-i Acem adlı eserlerini yayımlayan ve Doğu Türkçesi adını verdiği bu eserlerin dilini çeşitli açılardan inceleyerek Avrupa’daki şarkiyatçıların dikkatini bu dil üzerine çeken ilk Avrupalı Türkologdur.<ref>Prof.Dr Mesut,Şen,"TANZİMAT AYDINLARININ “ÇAĞATAY TÜRKÇESİ”NE BAKIŞI VE ŞEMSEDDÎN SÂMÎ’NİN TESİRİ",Türkoloji Makaleleri</ref>
İçindekiler
Tarih
Dönem
Şablon:Başlık genişlet Çağatayca yalnızca Orta Asya Türk devletlerinde yazı ve diploması dili olarak kullanılmakla kalmamış, Avrupa Rusya'sında Oğuzlar-Kayılar dışındaki Müslüman Türkler arasında da 19. yüzyıla değin kullanılmıştır.
Harezm Türkçesinin devamı olarak Timurlular devrinde oluşmuştur.
Alfabe
Çağatayca yazılmış eserlerin hemen hemen tümü Arap kaynaklı alfabeyle olmuştur. Bununla birlikte Eski Uygur alfabesiyle yazılmış bazı Çağatayca metinlere de rastlanmıştır.
Uyarlanmış Arap alfabesi
| Korunmuş | Bitiş | Orta | Başlangıç | Adı | ALA-LC Harf Çevirisi | Güncel Türkçesi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ﺍ | ﺎ | — | elif | a, â | a, e, â | |
| ﺀ | — | hemze | Şablon:Unicode | ', a, e, i, u, ü | ||
| ﺏ | ﺐ | ﺒ | ﺑ | be | b, p | b |
| ﭖ | ﭗ | ﭙ | ﭘ | pe | p | p |
| ﺕ | ﺖ | ﺘ | ﺗ | te | t | t |
| ﺙ | ﺚ | ﺜ | ﺛ | se | s | s |
| ﺝ | ﺞ | ﺠ | ﺟ | cim | c, ç | c |
| ﭺ | ﭻ | ﭽ | ﭼ | çim | ç | ç |
| ﺡ | ﺢ | ﺤ | ﺣ | ha | Şablon:Unicode | h |
| ﺥ | ﺦ | ﺨ | ﺧ | hı | Şablon:Unicode | h |
| ﺩ | ﺪ | — | dal | d | d | |
| ﺫ | ﺬ | — | zel | z | z | |
| ﺭ | ﺮ | — | re | r | r | |
| ﺯ | ﺰ | — | ze | z | z | |
| ﮊ | ﮋ | — | je | j | j | |
| ﺱ | ﺲ | ﺴ | ﺳ | sin | s | s |
| ﺵ | ﺶ | ﺸ | ﺷ | şın | ş | ş |
| ﺹ | ﺺ | ﺼ | ﺻ | sad | Şablon:Unicode | s |
| ﺽ | ﺾ | ﻀ | ﺿ | dad | ż, Şablon:Unicode | d, z |
| ﻁ | ﻂ | ﻄ | ﻃ | tı | Şablon:Unicode | t |
| ﻅ | ﻆ | ﻈ | ﻇ | zı | Şablon:Unicode | z |
| ﻉ | ﻊ | ﻌ | ﻋ | ayın | Şablon:Unicode | ', h |
| ﻍ | ﻎ | ﻐ | ﻏ | gayın | ġ | g, ğ |
| ﻑ | ﻒ | ﻔ | ﻓ | fe | f | f |
| ﻕ | ﻖ | ﻘ | ﻗ | kaf | Şablon:Unicode | k |
| ﻙ | ﻚ | ﻜ | ﻛ | kef | k, g, ñ | k, g, ğ, n |
| ﮒ | ﮓ | ﮕ | ﮔ | gef¹ | g | g, ğ |
| نك | نك | نک | نک | nef, sağır kef | ñ | n |
| ﻝ | ﻞ | ﻠ | ﻟ | lam | l | l |
| ﻡ | ﻢ | ﻤ | ﻣ | mim | m | m |
| ﻥ | ﻦ | ﻨ | ﻧ | nun | n | n |
| ﻭ | ﻮ | — | vav | v, w, o, ô, ö, u, û, ü | v, o, ö, u, ü, û | |
| ﻩ | ﻪ | ﻬ | ﻫ | he | h, e, a | h, e, a |
| ﻻ | ﻼ | — | lamelif | lâ | la | |
| ﻯ | ﻰ | ﻴ | ﻳ | ye | y, ı, i, î | y, ı, i, î |
Eski Uygur alfabesi
Fonetik ve formolojik farklılıklar
Çağataycada, Orta Asya Türk yazı dilinin önceki dönemlerindeki bazı sesbilimsel ve biçimbilimsel birimlerin farklılaştığı dikkati çeker:
Örnek:
İlk hecede e/i değişmesi (keç-kiç(geç), men/min (ben) gibi) , e/ö değişmesi (erük/örük (erik), teşüt/töşük(Deşik) gibi), ünsüz ikizleşmesi (yiti/yitti(Yedi), katıg/kattık(Katı gibi).
Bütün Türk lehçelerinde olduğu gibi Çağatayca'da da yalın, bileşik ve girişik cümle yapıları kullanılmıştır. Çağatayca'da büyük bir oranda İslam kültürünün etkileri de görülür. Arapça, özellikle Farsça birçok sözcük ve tamlama oldukça çoktur. Çağatayca yerini bugün modern Özbekçeye ve modern Uygurcaya bırakmıştır.
