Tartışma:Alaş Orda sayfasının kaynağını görüntüle

{{Diğer anlamı|Orda}}
{{Eski ülke bilgi kutusu
|kendi_dilindeki_adı       = Алаш Орда
|tam_adı                   = Alaş Orda
|yaygın_adı                = Alaş
|statü                     = 
|yönetim_biçimi            = 
|kuruluş_yılı              = 1917
|yıkılış_yılı              = 1928
|olay1                     = 
|olay_tarihi1              = 
|olay2                     = 
|olay_tarihi2              = 
|olay3                     = 
|olay_tarihi3              = 
|olay4                     = 
|olay_tarihi4              = 
|öncel1                    = 
|bayrak_öncel1             = 
|resim_öncel1              = 
|öncel2                    = 
|bayrak_öncel2             = 
|öncel3                    = 
|bayrak_öncel3             = 
|öncel4                    = 
|bayrak_öncel4             = 
|öncel5                    = 
|bayrak_öncel5             = 
|ardıl1                    = Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
|bayrak_ardıl1             = Flag of the Kazakh SSR.svg
|resim_ardıl1              = 
|ardıl2                    = 
|bayrak_ardıl2             = 
|ardıl3                    = 
|bayrak_ardıl3             = 
|ardıl4                    = 
|bayrak_ardıl4             = 
|ardıl5                    = 
|bayrak_ardıl5             =

|bayrak                    = Flag of the Alash Autonomy.svg
|bayrak_altyazısı          = 
|bayrak_bağlantısı         = 
|bayrak_türü               =

|arma                      = 
|arma_altyazısı            = 
|arma_bağlantısı           = 
|sembol_türü               =

|harita                    = Казахстан в границах Российской Империи.png
|harita_altyazısı          =

|başkent                   = [[Semey]]
|sürgündeki_başkent        = 
|latd =  |latm =  |latNS =  |longd =  |longm =  |longEW =

|slogan                    = 
|ulusal_marş               = [[Alaş Orda marşı]] 
|yaygın_diller             = Türk dili (Orta Asya lehçelerinin bütünü)
|din                       = İslam
|para_birimi               =

|yönetici1                 = [[Alihan Bukeyhanulı]]
|yönetici2                 = 
|yönetici3                 = 
|yönetici4                 = 
|yönetici_yılları1         = 
|yönetici_yılları2         = 
|yönetici_yılları3         = 
|yönetici_yılları4         = 
|yönetici_unvanı           = 
|vekil1                    = 
|vekil2                    = 
|vekil3                    = 
|vekil4                    = 
|vekil_yılları1            = 
|vekil_yılları2            = 
|vekil_yılları3            = 
|vekil_yılları4            = 
|vekil_unvanı              =

|yasama_organı             = 
|meclis1                   = 
|meclis_türü1              = 
|meclis2                   = 
|meclis_türü2              =

|istatistik_yılı1          = 
|yüzölçümü1                = 
|nüfus1                    = 
|istatistik_yılı2          = 
|yüzölçümü2                = 
|nüfus2                    = 
|istatistik_yılı3          = 
|yüzölçümü3                = 
|nüfus3                    = 
|istatistik_yılı4          = 
|yüzölçümü4                = 
|nüfus4                    = 
|istatistik_yılı5          = 
|yüzölçümü5                = 
|nüfus5                    = 
|günümüzdeki_durumu        = 
|dipnotlar                 = 
}}

'''Alaş Orda''' ([[Kazakça]]: Алаш Орда), [[1910]]'lu ila [[1920]]'li yıllar arasında [[Kazaklar]]ın ve [[Kırgızlar]]ın ilan ettikleri bir devletin ve buna yol açan harekatın adı. Resmen [[1928]] yılına kadar var olmuştur.

Alaş Orda [[1905]] yılında ''Alaş Harekatı'' ile ortaya çıkmış ve [[1912]] yılında kurulan siyasi [[Alaş Partisi]] ile güçlenmiştir. Bu parti siyasi faaliyetlerini 1928 yılında bırakmış olsa da fiilen 1937 yılına kadar var olmuştur. Alaş Orda en sonunda [[Türkistan Komünist Partisi]] nin milliyetçi siyasetçilerinden oluşan bir grup olarak kalmış ve sonra ortadan kaybolmuştur.

[[1980]]'li yılların sonunda, etki alanı [[Kazakistan]] ve [[Kırgızistan]] olan ve aynı adı kullanan yeni bir milliyetçi parti kurulmuştur.

== İsmin anlamı ==
[[Kazakistan]]'ın resmî açıklamasına göre ''Alaş'' adı Kazakların efsanevi atası ''Alaş Han'' dan alınmışdır. Alaş Han, Orda Han'ın diğer bir ismidir. Alaş kelimesi Kazak Türkleri arasına Uran (Parola) olarak kullanılır. Kazaklar "ALAŞ ALAŞ" diye uran salarlar...

Ancak Orta Asya [[Türk dilleri]]nde ''Alaşa'' - [[at]] anlamına geldiğinden Alaş Orda'nın anlamı ''Atlı Ordusu'' olduğu daha mantıklı olurdu.

== Ulusal Marş ==
Milli marşta Türklük vurgusu ön plandadır. Türk sözünü tarif ederken yiğit, bahadır, güçlü gibi sözler eklenerek gururla ifade edilmektedir.

{{cquote|
:“Аrğı аtаm - er Türik, (Ulu atam - bahadır Türktür)<ref>Bakınız wikikaynak  Alaş Orda marşının sözleri</ref>, 
}}, –  diye başlar. Burada Türk ırkından gelindiği en başta söylenmiştir.

== 1905 ila 1919 yılları arasında ==
[[Dosya:Russia1918.png|thumb|300px|right| Rus İmparatorluğu sonrasında Kazakistan'daki Türk ülkelerinden [[Alaş Otonomu]] ve Türkistan Devleti]]

1905 yılında [[Mustafa Çokay]] tarafından organize edilip ''Hepimiz Alaş'ın oğullarıyız!'' başlığı altında [[Taşkent]]te yapılan ''Türkistan Müslümanları Kongresi'' nde, soylu ailelerden gelen Kazak ve Kırgız önderler ''Alaş'' adı altında birleşmişdir. Bu harekata Kazak ve Kırgız entelektüelleri de katılmıştır.

Bu yeni ortaya çıkan gücün başlı hedefleri şunlardı:
* [[Orta Asya]]'da İslam'ı çağdaşlaştırmak
* Kazakların ve Kırgızların geleneksel göçebe kültürlerini tekrar özgürce yaşayabilmelerini elde etmek (yani Rus Çarlarının çok daha öncelerde başlattıkları göçebe halkları yerleşmeye zorluyan kanunları kaldırmak)
* [[Türkistan]] bölgesine yerleşen Rusları buradan uzaklaştırmak

Alaş Hareketi yine Mustafa Çokay tarafından kurulmuş olan [[Türkistan Müslümanları Komitesi]] ile sıkı bir iş birliği içindeydi. Ayrıca [[Osmanlı İmparatorluğu]]n'da kurulmuş olan [[Jön Türkler]] harekatı ve [[İtil]]-Kama bölgesinde [[Mir Seyyit Sultan Galiyev]] tarafından kurulmuş olan [[Türk-Tatar Komitesi]] ile işbirliği yapmaktaydılar.

[[1912]] yılında Alaş Hareketinden [[Alaş Partisi]] doğmuştu. Bu partiye Mustafa Çokay'ın yanında [[Abdulgaffar İmanov]] ve [[Amangeldi İmanov]] adlı Kırgız kardeşler ve bir Kazak ''töre''si olan (Kazaklarda bir hükümdar unvanı) [[Alihan Bökeyhanulı]] da katılmıştı. Bökeyhanulı partinin en sözü geçen kişiliğiydi ve partinin temel unsurları da Bökeyhanulı tarafından belirlenmişti. Çünkü Bökeyhanulu, Rus parlamentosunun üyesiydi ve parlamentonun içinde ortaya çıkan ''Çançılar'' adlı fraksiyona mensuptu. Çançılar siyasi açıdan Rusların sosyal-devrimci grubuna yakındı.

Alaş partisi bu dönemde gayet [[Türkçülük|Türkçüydü]] ve Rus İmparatorluğunun içinde yaşayan [[Türk halkları]]nı birleşerek [[Turan|Büyük Turan'ı]] kurmaya çağırmaktaydı. Bir ''Töre'' olarak Bökeyhanulı kendini doğrudan [[Cengiz Han]]'ın mirasçısı olarak görmekteydi. İmanov kardeşleri ise ''Qoja'' olarak kendilerini [[Muhammed bin Abdullah]]'ın mirasçıları olarak görmekteydiler.

Alaş Partisinin asıl önem kazanması ama [[Rus İmparatorluğu]]nun [[1917]] yılında çökmesi ile başlamıştı. Artık yeni kurulan bir [[Rusya]]'nın içinde özerk bir Kazak-Kırgız millî devleti için çaba gösterilmekteydiler. Bu devletin Rusya'nın o dönemde Kırgız olarak tanımlanan tüm topluluklarını içine alması ve ''Alaş Orda'' adını taşıması isteniyordu. Mustafa Çokay bu devletin ilk lideri olarak seçilmişti.

Aynı zamanda Alaş Orda Türkistan'da gerçekleşen ayaklanmalara da destek oluyordu. [[1917]] yılının ilkbaharında [[Bişkek]]'te liderleri İmanov kardeşler olan ''Alaş-Başan Hereketi'' (Alaş Baş Hareketi) kuruldu. Hareketi bu Kırgız kanadının merkezi Bişkek değil [[Hokant]] oldu.

[[1917]] yılı henüz geçmeden Alaş Orda [[Orenburg]]'da, Rusya'nın içinde bir özerk Kazak ülkesinin kurulmasını savunan ''Kırgızların Müslüman Kongresi''ni gerçekleştirdi. Ayrıca özerkliğe kavuşmak için Rusya'nın bütün [[Türk halkları]] ile iş birliği yapılması gerektiği vurgulanmaktaydı. Ancak Alaş Orda bu döneminde henüz, tüm Türk halklarının birleştiği bir gücün içinde Kırgızların önder rölünde olması gerektiği fikrindeydi.

Alaş Orda [[Bolşevikler]]in başa geçmesine karşı çıkması, ve Rusya'nın demokratik biçimde yönetilmesi gerektiğini savunması ile yeni Sovyet rejimi ile arası açılmıştı.

Rusya'nın iç savaşları sırasında Alaş Orda Kazakların yaşadığı bölgeleri Bolşeviklere karşı savunmak için kendince ayrı bir ordu kurmuştu. Ancak büyük birleşik bir bölgeyi tutmayı başaramadılar ve bölge ikiye bölündü. Bu bölümlerin arasında iletişim sorunları olduğundan dolayı iki ayrı yönetim oluştu. Batı bölümün lideri Bukeyhanov, doğu bölümün liderleri Imanov kardeşleri oldu.

Mustafa Çokayev bu durumu düzeltmek için Imanov kardeşlerin rızası ile, Kazakistan ve Kırgızistan'ı içine alan yeni bir devlet ilan etti. Ancak bu devletin aslında hiçbir anlamı yoktu, çünkü komunist Rus rejimi sadece Bukeyhanov'u Alaş Orda lideri olarak tanımaktaydı.

Bolşeviklere karşı güç kazanmak için Alaş Orda [[Kozaklar]]'la işbirliği yapmaya başladı. Ancak [[1919]] yılında Alaş Orda'nın orduları [[Kızıl Ordu]] tarafından mağlup edildi ve liderlerinin çoğu öldürüldü.

== 1919 ile 1937 yılları arasında ==

Alaş Orda'nın [[1919]] yılında Kızıl Ordu tarafından mağlup edilmesi ile pek bir anlamı kalmamıştı.

Alaş Orda'nın az sayıda kalmış Türkçü kanadını oluşturan üyeleri Türkistan'ın güneyine gidip [[Basmacı Ayaklanması]]'na katılmışlardı. Partinin reformcu kanadı [[Türkistan Komunist Partisi]]ne katıldı. Alaş Orda Partisi dış görünümü ile hala Kazak partisi olarak varlığını sürdürmekteydi, ancak artık KPdSU tarafından kontröl edilmekteydi. Harekatın Kırgız kanadı ise 1919 yılında çoktan tamamen dağılmıştı.

Bökeyhanulı [[Moskova]]'ya taşındı ve Rus parlamentosu tarafından çok kez tercüman olarak görevlendirildi. Siyaset ile artık hiçbir alakası kalmamıştı. Bökeyhanulı Rusya'da birçok [[Türk dilleri]]nde yazılan gazeteler için yazarlık yaptı ve birkaç kitaplar yazdı. 1921 yılında Bökeyhanulı bazı diğer kişilerle birlikte ''Jas Alaş'' gazetesini ve kendi başına ''Qazaq Tili'' (Kazak dili) adlı bir gazeteyi yarattı.

Bökeyhanulı [[1937]] yılında Moskova'da hala açıklığa kavuşmamış olan sebeblerden dolayı öldü. [[Josef Stalin|Stalin]]'in emiri ile [[KGB]] tarafından öldürülmüş olduğu tahmin edilmekte.

Alihan Bukeyhanulı'nın ölümünden sonra Alaş Orda da artık serbest parti olarak faaliyetlerine son verdi ve son üyeleri [[Kazakistan Komunist Partisi]]'ne entegre edildi.

== 1988 sonrası yeni tarihi ==
[[1988]] yılında [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|Sovyetler Birliğinin]] dağılmasından sonra birçok Kazak ve Kırgız ''Azat'' ve ''Aşar'' harekatlarına katılarak '''Alaş Millî Bağımsızlık Partisi''' adında yeni bir milliyetçi Müslüman parti oluşturdular. Bu partinin kuruluşu aynı zamanda Kazakistan ve Kırgızistan'da kurulan milliyetçi Rus partilere bir yanıt idi.

Alaş Partisinin hedefleri Alaş Orda Hanlığı'nın tekrar kurulması ve Orta Asya'da İslam'ın modernleştirilmesiydi. Ayrıca tüm Türk halklarının topraklarını içine alan bir [[Türkistan Millî Devleti|Birleşik Türkistan Devletleri'nin]] kurulması gerektiğini savunmaktaydılar. Aşırı İslamcı ve sağcı olan Türkistan Partisi (''Türkistani Partisi'') ile iş birliği yapmaktaydılar. Bu parti bütün Türklerin İslam'a dönüşünü ve tüm gayrimüslimlerin Türk topraklarından çekilmesini amaçlamaktaydı.

[[1994]] yılında Alaş Partisi, yeni Kazak idaresi tarafından ''faşist'' olarak tanımlandı ve yasaklandı. Partinin ulusçu üyeleri tekrar Azat Hareketi'ne katıldılar. Milliyetçi olan Kazak-Kırgız üyeleri ise ''Aşar'' (veya ''Asar'' = [[Türkiye Türkçesi]]: İmece) adında yeni bir milliyetçi parti kurdular. Bugün Asar Partisi Kazakistan'da parlamentoda yer almaktayken Kırgızistan'daki kolu siyasi hayatta kalma mücadelesi vermektedir.

{{Vikikaynak|Alaş Orda}}

== Kitaplar ==

# Zentrum für Türkeistudien (Hrsg.): ''Aktuelle Situation in den Turkrepubliken'' (Working Paper 14, 1994) 
# Roland Götz/Uwe Halbach: ''Politisches Lexikon GUS'', 1992 
# Erhard Stölting: ''Eine Weltmacht zerbricht - Nationalitäten und Religionen in der UdSSR'', 1990

== Belgesel filmler ==

* [[Kelile Umarov'un]]. "Maғzhan" - "Magzhan" Kazahtelefilm. 1990 yılında.Büyük bir Kazak şair Magzhanov Zhumabayev ilgili bir belgesel
* [[Kelile Umarov'un]]. "Naubet" - "Büyük Jüt" Kazahtelefilm. 1992 yılında. Kazakistan'da kıtlık (1931-1932) hakkında bir belgesel
* [[Kelile Umarov'un]]. "Mirzhakyptyn oraluy" - Kazahtelefilm ", Mir Yakup Dönüşü". 1993 yılında.Belgesel (bulundu
* [[Kelile Umarov'un]]. "Alaş turaly Söz" - Kazahtelefilm "Alaş ve Kelimeler". 1994 yılında. belgesel
* [[Kelile Umarov'un]]. "Alashorda" Kazakhfilm. , 2009.İlk Kazak Ulusal Otoritesi 1917-1920 hakkında bir belgesel.

== Dış bağlantılar ==
* [http://www.zhasalash.kz/ Jas Alaş Gazetesi]
* [http://www.kazakhstan-guide.com/History-3.htm Kazakistan ve Kırgızistanda Alaş Orda]
* [http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/beyaz_arif_akbas_turkistan_milli_bagimsizlik_hareketi.pdf Beyaz Arif Akbaş]

[[Kategori:Kazakistan tarihi]]
[[Kategori:Kırgızistan tarihi]]