Karluklar sayfasının kaynağını görüntüle

{{Türk tarihi}}
'''Karluklar''', ([[Çince]]: 葛逻禄 veya 葛邏祿; ''Géluólù'', alışılmış sesçil '''Gelolu''', '''Gelu''', '''Khololo''', '''Khorlo''', '''Harluut''') [[766]] - [[1215]] yılları arasında, [[Orta Asya]]'da varlığını sürdüren [[Türk]] boylarıdır. "Karluk" adı [[Arap]] kaynaklarında "'''حارلوق''' Harluk", [[Farsça]] eserlerde "'''حاللوه''' Halluh", [[Çin]] yıllıklarında ise "''Géluólù''" biçimlerinde kullanılmıştır.<ref>[[Wilhelm Barthold|Bartold V.V.]], 1968, ''History of Turco-Mongolian peoples'', Works Vol. 5. M. 547.</ref> Kadim Türk  çağlarında Karluklara "''Üç Oğuz''" yani "''Üçboy''" da denilmiştir.<ref>Gumilev L.N, 1967, Ancient Türks, sayfa 61-62.</ref> Türkçe anlamı "''karlık''" (kar yığını) olan Karlukların Türk soyundan geldiği ve bir [[Gök-Türk'ler|Gök-Türk]] boyu olduğu [[Çin]] kaynağında (''T'ang-shu'') belirtilmiş ve oturduğu saha olarak [[Altaylar]]'ın batısındaki Kara-İrtiş ve Targabatay havalisi gösterilmiştir.<ref>Bk. Gy. Nemeth, MK, s 50; ''Oğuz Kağan Destanı'', neşr. W. Bang R. R. Arat, s.25. Veya Qaraluq (qara-qarıl = karılmak, karışmış olmakT-'tan): "''karışmış''" halk, bkz.G. DOerfer, ayn. esr. , III, s.385; buna karşı bk. Gy. Nemeth, ''Der Volksname Karluk und seinesemantisce Gruppe'', s.14 vd.
</ref> Karluklar burada üç kabileden kurulu bir birlik halinde bulunuyorlardı. Daha İstemi zamanında Türk hakimiyetinin Hazar'ın kuzeyi ve [[Maveraünnehir]]'e doğru genişlemesinde şüphesiz büyük rolleri vardır. [[630]]-[[680]] yılları arasında, diğer Türk boyları gibi kendi başlarına buyruk olarak zaman zaman Çin'e karşı geldikleri görülmektedir.<ref>Ed. Chavannes, ayn. ''esr.'', s.33, n. 4.</ref>

Onoklar soyundan gelen Karluklar Türgiş Devletini bertaraf ederek Batı Türkistan'da devlet kurdular. Karluklar [[Talas Savaşı]]na kadar Karluk Devleti olarak devam etti. Daha sonra [[Karahanlılar]]'a dönüştü. [[İslamiyet]]i kabul eden ilk Türk topluluğudur. [[Divân-ı Lügati't-Türk]]'te; "'''''قرلق''' Karluk" "Göçebe Türklerden bir bölük adıdır. [[Oğuzlar]]dan ayrıdırlar. [[Oğuzlar]] gibi [[Türkmen]]dirler.''"<ref>Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 473.</ref>

== Karluk boylarının bilinen Tarihi ==

* 665-681 bağımsız yaşama; 
* 682 [[Göktürkler]]e katılma; 
* 745 [[Uygurlar]]a katılma; 
* 766- 840 bağımsız; 
* 840 [[Karahanlılar]]a katılma.
* 1212-1300 beylik düzeyinde yaşama.

== Karlukların tarihi ==

=== 640-682 yılları ===
Kaynaklarda üç kabileye ayrılan Karluklar'ın ilk defa [[Altay Dağları]]'nın güney batısında ve [[Beşbalık]]'ın kuzey batısındaki yopraklarda yaşadığı belirtilmektedir. [[627]] yılı dolaylarında [[Sir Tarduşlar]]'ın [[Doğu Göktürk Kağanlığı]] topraklarına göçüyle, onlardan boşalan [[Tanrı Dağları]]'nın kuzeyindeki Tarbagatay bozkırlarına Karluklar yerleşti. Daha sonra [[Batı Göktürk Kağanlığı]]'na isyan ederek kağanlığın zayıflamasına sebep oldular<ref name= "karluklardevleti1">Taşağıl, A., Karlukların Coğrafi Dağılımı Üzerine. Türkiyat Mecmuası, Cilt: 24, Bahar, 2014. URL:http://dergipark.gov.tr/download/article-file/173126. Erişim: 2017-01-08</ref>.

[[640]] sıralarında [[Turfan]]'ın kuzeyine kayan Karluklar, Çinliler tarafından mağlup edilerek ([[650]]-[[654]]) P'ei-ting eyaleti ([[(Tanrı Dağları|Tanrı Dağları]]'ın kuzey sahası)'ne bağlandılar. Fakat her kabile kendi reisinin kontrolü altında idi. Bu haberi veren Çin kaynakları, [[665]]'e doğru tekrar toparlanan Karlukların Çin nüfusundaki ne Batı, ne Doğu Göktürk kanadına tabi olmaksızın yaşadıklarını kaydetmiştir. Bu dönemde devletin merkezi [[Balasagun]] idi. Önceden "''Kül-Erkin''" unvanını taşıyan Üç Karluk beyi bu tarihlerde "[[Yabgu]]" unvanını almış ve kuvvetli bir orduya sahip olmuştur. Daha sonra [[Kapgan]] Kagan tarafından [[Göktürk Kağanlığı|II.Göktürk Kağanlığı]]'na bağlandığını gördüğümüz Karluklar, Çin'in teşvik ve tahriki ile Göktürk'lere karşı ayaklanarak şiddetli mücadelelerde bulunmuşlardır.<ref>Ed. Chavannes, ayn. esr., s. 85 n. 4, krş, Liu esr., ayn. esr., II, n. 800. Bu adları açıklama tecrübesi: bk. H. Ecsedy, Acta Orientalia; XVII, s. 83 n. 3</ref> Karluklar bir süre [[Göktürk Devleti]]'ne bağlı olarak varlıklarını sürdürdüler.

=== Karluk devleti ve yıkılışı ===

Uzun bir süre [[Çin]]'e bağlı olarak yaşayan Karluklar'ın [[682]]'den sonra yeni kurulan [[İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı]]'na tabi olmuşlardır. 711 yılından sonra [[Kapgan Kağan]] idaresine başkaldıran Karluklar, 714'de Çin İmparatorluğu'na bağlılıklarını bildirdiler. [[720]] yılına kadar Karluklar ile [[İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı|Göktürkler]] arasında mücadele devam etti. [[Bilge Kağan]]'dan sonra Göktürkler'in gücünü yitirmeye başlamasından sonra [[Uygurlar]], [[Basmıllar]] ve Karluklar birleşerek Göktürk yönetimiyle ortak mücadeleye giriştiler. Göktürk kağanını öldürdükten sonra Basmıllar'ın önderini [[kağan]] olarak seçtiler. 744 yılında da [[İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı]] tamamen ortadan kaldırdılar. Aynı yıl Karluklar ve Uygurlar birleşerek Basmıllar'ın liderini öldürmüşler ve [[Uygur Kağanlığı]] kurulmuştur. Ancak 746-747 yıllarında Uygurlar'a saldıran Karluklar yenilgiye uğrayarak [[Türgişlr]]'e sığınmıştır. Takriben 759 yılına kadar bazen kendi başlarına, bazende Basmıllar ve Türgişler ile birleşerek Uygurlar'a saldırsalar da yenilgiye uğratılmışlardır. 751 yılında gerçekleşen [[Talas Muharebesi]]'nde [[Abbâsîler]]'in yanında yer aldılar<ref name= "karluklardevleti2">Salman, H., Katavan Savaşı’nda Karlukların Rolü. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, Sonbahar 2014. URL:http://dergipark.ulakbim.gov.tr/matad/article/view/5000147976. Erişim: 2017-01-08</ref>. 766 yılında, dağılan [[Türgişler]]in önemli şehirlerini aldıktan sonra Batı Türkistan'da başkenti [[Balasagun]] olan bağımsız hakanlık kurdular. İlerleyen yıllarda [[Kaşgar]] ve [[Fergana]] gibi önemli şehirleri ele geçiren Karluklar, Oğuzlarla birlikte [[Peçenekler]]'i yenilgiye uğrattılar. 791 ila 812 yıllarında gerçekleşen savaşlarda Uygurlar'a yenilerek bir kısım topraklarını kaybettiler. İlerleyen yıllarda kuzeyden [[Kırgızlar]], doğudan [[Uygular]] ve güneyden de [[Abbâsîler]] ile mücadele sonucu Karluklar 9. yüzyılın ikinci yarısından itibaren zayıflamaya başladı. [[893]] yılında [[Seyhun]]'un  doğusuna sefer düzenleyen [[Sâmânîler]], Karluklar'ı ağır bir yenilgiye uğratarak [[Talas, Kırgızistan|Talas]]'ı ele geçirdi. Devamında [[Oğuzlar]] ve [[Yağma]]larla savaşan Karluklar devleti, 943 yılında gerçekleşen [[Karahanlılar|Karahanlı]] saldırısında yıkıldı.

=== Karahanlıların kuruluşu ===

İlk Müslüman Türk devleti olan [[Karahanlılar]]’ın kuruluşunda rol oynadılar.Uygurların 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmasıyla Uygurlara bağlı yaşayan Karluklar diğer Türk boyları ile birleşerek merkezi Balasagun olmak üzere Batı Türkistan'da Karahanlı devleti kuruldu. Devletin ismi kuvvetli “hükümdar” anlamına gelen Karahan unvanından gelmektedir. Devletin kurulma yıllarında İslamiyet Taşkent ve çevresinde yayılmaktaydı.

=== Moğol Egemenliği ve Beylik yılları ===

Devlet düzenini yıkan Moğollar sebebiyle, beylik düzeninde 1300'lü yıllara kadar gelebildiler. II. Arslan Han zamanında Cengiz Han'ın egemenliğini tanımışlardır. Cengiz'e itaat eden ilk Müslüman hükümdar olup, 1221'de ölen bu Karluk hanının oğluna da, [[Özkend|Özkent]] şehri verilmişti. Cengiz zamanı Moğol devleti idaresinde vazife almış Karluklar görülmektedir.

{{Uygur devletleri soyağacı}}

== Notlar ==
{{Kaynakça}}

== Dış bağlantılar ==
* [http://odnapl1yazyk.narod.ru/kalluk.htm Рассказ о стране халлухов (Khallukh) и ее городах] {{ru icon}}
* [http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuturkiyat/article/view/5000037720/pdf_42 Karlukların Coğrafî Dağılımı Üzerine, Prof.Dr. Ahmet Taşağıl]

{{Türk halkları}}

[[Kategori:Karluklar|*]]