Tartışma:Akkoyunlular sayfasının kaynağını görüntüle

{{Eski ülke bilgi kutusu
|kendi_dilindeki_adı       = آق‌قویونلو <small>([[Farsça]])</small>
|tam_adı                   = Akkoyunlular
|yaygın_adı                = 
|statü                     = 
|yönetim_biçimi            = [[Monarşi]]
|kuruluş_yılı              = 1378
|yıkılış_yılı              = 1508
|olay1                     = 
|olay_tarihi1              = 
|olay2                     = 
|olay_tarihi2              = 
|olay3                     = 
|olay_tarihi3              = 
|olay4                     = 
|olay_tarihi4              = 
|öncel1                    = Karakoyunlu Devleti
|bayrak_öncel1             = Flag of Kara Koyunlu dynasty.png
|resim_öncel1              = 
|öncel2                    = Büyük Timur İmparatorluğu
|bayrak_öncel2             = Timurid.svg‎
|öncel3                    = 
|bayrak_öncel3             = 
|öncel4                    = 
|bayrak_öncel4             = 
|öncel5                    = 
|bayrak_öncel5             = 
|ardıl1                    = Safevi Devleti
|bayrak_ardıl1             = Flag of Shah Tahmasp I.svg
|resim_ardıl1              = 
|ardıl2                    = 
|bayrak_ardıl2             = 
|ardıl3                    = 
|bayrak_ardıl3             = 
|ardıl4                    = 
|bayrak_ardıl4             = 
|ardıl5                    = 
|bayrak_ardıl5             =
|bayrak                    = Flag of Ak Koyunlu.svg
|bayrak_altyazısı          = 
|bayrak_bağlantısı         = 
|bayrak_türü               = Bayrak
|arma                      = 
|arma_altyazısı            = 
|arma_bağlantısı           = 
|sembol_türü               =
|harita                    = Ag_Qoyunlu_(greatest_extent).svg
|harita_altyazısı          =
|başkent                   = [[Diyarbakır]], [[Tebriz]]
|sürgündeki_başkent        = 
|latd =  |latm =  |latNS =  |longd =  |longm =  |longEW =
|slogan                    = 
|ulusal_marş               = 
|yaygın_diller             = [[Farsça]], [[Azerbaycan Türkçesi]]<ref>[http://elibrary.bsu.az/kitablar/895.pdf Xaqan Balayev. Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi təşəkkül tarixindən. S.8]</ref>
|din                       = [[Sünni İslam]] <ref>Michael M. Gunter, Historical dictionary of the Kurds (2010), p. 29</ref>
|para_birimi               =
|yönetici1                 = [[Kara Yülük Osman Bey]]
|yönetici2                 = [[Akkoyunlu Sultan Murat]]
|yönetici3                 = 
|yönetici4                 = 
|yönetici_yılları1         = 1378-1435
|yönetici_yılları2         = 1502-1508
|yönetici_yılları3         = 
|yönetici_yılları4         = 
|yönetici_unvanı           = Han
|vekil1                    = 
|vekil2                    = 
|vekil3                    = 
|vekil4                    = 
|vekil_yılları1            = 
|vekil_yılları2            = 
|vekil_yılları3            = 
|vekil_yılları4            = 
|vekil_unvanı              =
|yasama_organı             = 
|meclis1                   = 
|meclis_türü1              = 
|meclis2                   = 
|meclis_türü2              =
|istatistik_yılı1          = 
|yüzölçümü1                = 
|nüfus1                    = 
|istatistik_yılı2          = 
|yüzölçümü2                = 
|nüfus2                    = 
|istatistik_yılı3          = 
|yüzölçümü3                = 
|nüfus3                    = 
|istatistik_yılı4          = 
|yüzölçümü4                = 
|nüfus4                    = 
|istatistik_yılı5          = 
|yüzölçümü5                = 
|nüfus5                    = 
|günümüzdeki_durumu        = 
|dipnotlar                 = 
}}
'''Akkoyunlular''' ([[Farsça]]: '''آغ قویونلو''' veya '''آق قوینلو''', [[Osmanlıca]]: '''آق قوینلو''', [[Azerice]]: Ağqoyunlu), 14. yüzyılda [[Oğuzlar|Oğuz Türklerinin]] kurmuş olduğu bir devlet. [[Horasan]]'dan [[Fırat Irmağı]]'na ve [[Kafkas Dağları]]'ndan [[Umman Denizi]]'ne kadar uzanan topraklarda egemen olmuşlardır.

== Tarihi ==
[[Türkmen]] [[Oğuzlar]]' ın Bayındır boyundan olan Akkoyunlu Türkmenleri, 13. yüzyıl sonlarında [[Horasan]]' dan Azerbaycan' a gelmiş bir aşiret olup, 14. yüzyılda Azerbaycan, [[Harput]], [[Diyarbakır]] yöresini yurt edindiler ve devlet kurmadan önce de bölgede etkili oldular. 1340'tan sonra Tur Ali Bey'in önderliğinde Anadolu, Suriye ve Irak içlerine akınlar düzenlediler. [[Trabzon İmparatorluğu]] topraklarını yağmaladılar. Trabzon imparatoru bu saldırılardan korunmak için kızını Tur Ali Bey'in oğlu Kutlu Bey’le evlendirdi.

=== Kuruluşu ===
Akkoyunlu Devleti’nin kurucusu, Kutlu Bey'in küçük oğlu [[Kara Yülük Osman Bey]]’dir. 1398'de [[Kadı Burhaneddin]]'i yenerek öldüren Kara Yülük Osman Bey, daha sonra Memlûk sultanının hizmetine girdi. 1400'de [[Timur]]'un Anadolu’ya girişine destek verdi ve bu hizmetine karşılık Malatya'yı, 1402'de [[Ankara Savaşı]]'ndaki desteğine karşılık da Diyarbakır bölgesini aldı. 1403'te de Diyarbakır'da hükümdarlığını ilan etti. Osman Bey 1435'te [[Karakoyunlular]]'a karşı savaşırken öldü.

Kara Yülük Osman Bey'in ölümünden sonra, oğulları arasında iktidar kavgası başladı ve Akkoyunlu Devleti eski gücünü yitirdi. Kara Yülük Osman Bey’in torunu [[Uzun Hasan]], 1453'te Diyarbakır'ı ele geçirerek iktidar kavgalarına son verdi. Akkoyunlu Devleti'ni, sınırları doğuda Horasan'dan batıda Fırat Irmağı'na, kuzeyde [[Kafkaslar]]'dan güneyde [[Umman Denizi]]'ne kadar uzanan bir imparatorluğa dönüştürdü. [[Karakoyunlular]]ı yenerek bu devleti ortadan kaldırdı ve başkenti [[Diyarbakır]]'dan [[Tebriz]]'e taşıdı.

Sınırlarını genişletmesi ve bu denli güçlenmesi Uzun Hasan’ı [[Osmanlılar]]la karşı karşıya getirdi. Akkoyunlular ile Osmanlılar arasındaki çatışmalar, [[Fatih Sultan Mehmed]]'in [[Trabzon İmparatorluğu]] üzerine yaptığı sefer sırasında başladı. Uzun Hasan da Trabzon imparatorunun kızıyla evliydi ve Osmanlı ordusunu durdurmak için [[Trabzon]]'a kuvvet gönderdi. [[Gedik Ahmed Paşa]] komutasındaki [[Osmanlı ordusu]] bu kuvvetlere yenildi. Fatih, 1461'de [[Trabzon]]'u aldıktan sonra Akkoyunluların üzerine sefere çıktı. Uzun Hasan 1473'teki [[Malatya Savaşı]]'nı kazanmasına rağmen [[Otlukbeli Savaşı]]'nda Fatih karşısında ağır bir yenilgiye uğradı. Bu yenilgiden sonra topraklarındaki siyasal ve askeri gücünü büyük ölçüde yitirdi. Fakat Uzun Hasan 1474-1478 yıllarında [[Gürcistan]]'a hücum etti. 1477'de Gürcü çarı [[VI. Bagrat]] ([[Gürcüce]] ismi: ბაგრატ VI)'la<ref>Encyclopaedia of Islam [http://www1.encislam.brill.nl/data/EncIslam/S8/SIM-7788.html article] on Uzun Hasan {{en}}</ref> yapılan anlaşmaya göre [[Tiflis]] de dahil olmakla doğu Gürcistan Akkoyunlu egemenliğine girdi. Uzun Hasan’ın 1478'de ölmesinden sonra oğulları arasında başlayan taht kavgaları Akkoyunlu Devleti'ni iyice zayıflattı. Hatta 1500 yılında tahtın iki büyük varisi Murat'la Elvend ülkeyi iki yere parçaladilar. Kura'dan güneydeki topraklar olan Karabağ, Kızılüzen nehrinden Diyarbakır'a kadar topraklar Elvend'e; [[Irak]], [[Fars]], [[Kirman]] ise Murat'a kaldı. Sonunda Akkoyunlu Devleti, Safevi hükümdarı [[Şah İsmail]] tarafından 1503'de tamamen ortadan kaldırıldı.

== Devlet yönetimi ==
Akkoyunlu ülkesi hükümdar ailesinin ortak mülkü sayılırdı. Hükümdarlar uluğ bey ya da [[han]] unvanıyla anılırdı. Akkoyunlu bey ve şehzadeleri, hükümdara bağlı kalmak koşuluyla, kendilerine bırakılan illeri yarı bağımsız olarak yönetirlerdi.

Merkezi devlet işleri başkentteki Büyük Divan'da görüşülür ve karara bağlanırdı. Sahib denen vezirler, hanedandan büyük boyların beyleri ve kazasker Büyük Divan'ın doğal üyesiydiler. Bu divana bağlı Esraf Divanları ise çeşitli devlet işlerinin yürütülmesinden sorumluydu. Ayrıca illerde birer küçük [[divan]] bulunurdu. İllerde hukuk işlerine [[kadı]]lar, din işlerine de müftüler bakardı. Uzun Hasan devlet yönetiminde ve askeri örgütlenmede Osmanlı sistemini örnek almıştı. Kasaba ve köylerden devşirilen piyade azapları, illerdeki beylerin emrinde toprağa bağlı tımarlı sipahiler ve göçer Türkmen boylarından toplanan atlı askerler, savaş zamanında orduyu oluştururdu. Hasan Padişah olarak da anılan Uzun Hasan, [[Hasan Padişah Kanunları]] adıyla bilinen, devlet yönetimiyle ilgili yasalar koymuştu.

Akkoyunlu hükümdarları bilginleri ve sanatçıları korumuştur. Ali Kuşçu, Celaleddin Devvani ve İsa Savcı gibi bilginler, bu dönemde önemli yapıtlar vermişlerdir. Başta Diyarbakır ve Mardin olmak üzere Ahlat, Hasankeyf, Erzincan, Bayburt köyleri ve Hasankale'de Akkoyunlulardan birçok cami, türbe, medrese, kale, kale surları ve yazıt kalmıştır. Bunlardan Diyarbakır'daki Şeyh Matar ve Şeyh Safa camileri, Bayburt' un Sinor köyünde Kutlu Bey' in defnedildiği türbe, Mardin'deki Sultan Kasım Medresesi ve Ahlat'taki Emir Bayındır Camisi ile kümbeti önemlidir. Müslüman olmadan önce koyun totemine bağlı olan Akkoyunlular, İslam dinini benimsedikten sonra da bu toteme bağlılıklarını sürdürerek bayraklarını ve mezar taşlarını koyun resimleriyle süslemişlerdir.

=== Akkoyunlu Hükûmeti zamanında Anadolu’da sürdürülen Alevîlik hareketleri ===
Sekizinci hicrî asırda [[Anadolu]] hemen hemen tamamıyla [[Şiî]] bir hüviyete bürünmüştü. Harezm’den geri dönen aşîretler, asırlar boyunca çeşitli mezhep mücadelelerinden bitâp düşmüş bir çevrenin sâhip olduğu i’tikadları da beraberlerinde getirmişlerdi. [[İlhanlılar]]’ın yıkılması ve Moğol saraylarında yaşayan Şiî ulûlarının buralardan tardedilmelerinden sonra Diyâr-ı Bekir Türkmen Beyliği’nin oluşumuna kadar geçen süre zarfında bu aşîretler bağımsız olarak yaşamlarını sürdürmüşlerdi.

Diyâr-ı Bekir Türkmen Beyliği’nin “Akkoyunlu Aşîreti” tarafından kurulması üzerine [[İlhanlı]] ve [[Moğol]] saraylarını terk eden [[Şiî]] âlimleri bu topraklara sığındılar. [[Akkoyunlu]] hükümdarı [[Sultan Yakup]]’un, muhtemelen [[Şah İsmail]]'in babası '''Şeyh Haydar'''’ın öldürülmesinden sonra Osmanlı padişahı '''Sultan Beyazıt'''’a gönderdiği tarihsiz [[Farsça]] mektubunda [[Kızılbaş]]ların mürşidi [[Şeyh Haydar]]'ı <nowiki>''</nowiki>'''ser-i halka-i erbâbı dalâl'''/''sapkınlar topluluğunun başı''<nowiki>''</nowiki><ref>Mehmet Çelenk, Safevîlerin Din Politikası ve İran’ın Şiîleşme Seyri makalesi, Sayfa:14</ref> olarak vasıflandırarak bu din ve devlet düşmanı sapkınların yok edilmesinden dolayı Müslümanların çok sevineceğini ifade etmektedir. [[II. Beyazid]] ise cevabi mektubunda, [[Sultan Yakup]]’un “'''gürûh-i dâlle-i Haydariyye'''/''sapkın Haydariyye topluluğu''”na karşı galibiyetini tebrik etmiştir.<ref>Browne, A Literary History, s. 67.</ref> Akkoyunlu hükümdarı [[Elvend Mirza|Sultan Elvend]], [[II. Bayezid]]’e gönderdigi mektupta [[Kızılbaş]]ları def etmek için hazır olduğunu söyleyerek şöyle tarif etmiştir: “'''cemâat-i dâll ve mudill evbâş-ı Kızılbaş-hazelehumullahu ve kahherahum'''/''sapık ve saptırıcı alçak [[Kızılbaş]] toplulugunun -ki Allah onları kahretsin''”.<ref>Doğan Kaplan, Buyruklara Göre Kızılbaşlık, 2008 Konya, Sayfa:11</ref>

H. 892 / M. 1487 yılında [[Karakoyunlular]], Akkoyunlular tarafından ağır bir yenilgiye uğratılınca ülkeleri de ellerinden çıkmış oldu. Bilâhare, Akkoyunlular da H. 907 / M. 1502 tarihinde Nahçivan civarında [[Şah İsmail Hatai|İsmâ‘il Safevî Hatai]] ile giriştikleri meydan muharebesini kaybederek tarih sahnesinden silindiler.<ref>[[Tahir Harimî Balcıoğlu|Balcıoğlu, Tahir Harimi]], ''[[Türk]] Tarihinde Mezhep Cereyanları – [[Tasavvuf]]un [[Şiî]]likle münasebeti,'' Sayfa 268, Ahmet Said Baskısı, 1940.</ref>
{{Ayrıca bakınız|Moğollar|İlhanlılar|Şiîlik|Safev’îyye|Karakoyunlular}}

== Akkoyunlular döneminde ticaret ==
Akkoyunlular hakimiyetleri altındaki topraklarda ticarete büyük önem vermiş ve [[ticaret]]e teşvikte önemli çalışmalar yapmışlardır. Akkoyunlular ticarette [[Anadolu Selçuklu Devleti|Anadolu Selçuklukları]] gibi ticarete önem veren devletlerden etkilenmişlerdir. Akkoyunlular'ın önemli hükümdarlarından [[Hasan (Akkoyunlu)|Uzun Hasan]] ticareti geliştirmek maksadıyla ticaret vergisi olan [[Damga (işaret)|tamgayı]] 20 [[dirhem]]den 1 dirheme düşürmüştür. [[İpek]] ve [[kumaş]] Akkoyunlular'ın en önemli ticaret ürünü olurken ayrıca devletinin önemli ticaret merkezlerinden olan [[Erzincan]]'daki köle pazarında satılan her [[Kölelik|köle]] için 150 karaca [[akçe]]-[[bac]] da alınmaktaydı.<ref>http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/31/268.pdf</ref>

== Akkoyunlular hükümdarları ==
[[Dosya:Hasankeyf.JPG|thumb|300px|[[Hasankeyf]] [[Uzun Hasan]]'ın oğlu Zeynel Bey'in türbesi de bu kasabaya yakın bir yerde bulunmaktadır.]]

# [[Kara Yülük Osman Bey]] (1394 - 1434) 
# [[Ali Bey]] (1434-1444)
# Hamza Bey (1435 - 1444) 
# Cihangir Mirza (1444 - 1453) Batı kesmini hükmetmişti. 
# [[Uzun Hasan]] (1453 - 1478) 1467'de birleştirmişti.
# [[Halil (Akkoyunlu)|Halil]] (1478) 
# [[Yakub (Akkoyunlu)|Yakub]] (1478 - 1490) 
# [[Baysungur]] (1490 - 1493) 
# Rüstem (1493 - 1497) 
# [[Göde Ahmed]] (1497) 
# [[Murad]] (1497) [[Fars]], [[Kirman]] ve Irakeyn civarı
# [[Elvend Mirza]] (1498 - 1502) [[Azerbaycan]] ve [[Diyarbakır]] civarı
# [[Murad]] (1502 - 1508) Tekrar birleştirmişti

* Ali ile Hamza arasındaki mücadele dönemi (1435 - 1438)
* [[Murad]], [[Elvend Mirza]] ve Muhammed arasındaki mücadele dönemi (1497 - 1502) 
 
=== Soyağacı ===
{{soyağacı/başla|style=font-size:75%;}}
{{soyağacı| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |}}
{{soyağacı| | | | | | | | | | KOM | | | | | | | | | | | | | | | | |KOM=[[Kara Yülük Osman Bey]]<br />1.(1378 -1435)}}
{{soyağacı| | | | | | |,|-|-|-|^|-|-|-|.| | | | | | | | | | | | | |}}
{{soyağacı| | | | | | ALI | | | | | | HMZ | | | | | | | | | | | | |ALI=Ali<br />2.(1435 - 1438)|HMZ=Hamza<br />3.(1435 - 1444)}}
{{soyağacı| | |,|-|-|-|^|-|-|-|.| | | | | | | | | | | | | | | | | |}}
{{soyağacı| | CHG | | | | | | UZH | | | | | | | | | | | | | | | | |CHG=Cihangir<br />4.(1444 - 1469)|UZH=[[Uzun Hasan]]<br />5.(1452 - 1478)}}
{{soyağacı| | |,|-|-|-|v|-|-|-|^|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| | | | | |}}
{{soyağacı| | HLL | | YKP | | | | | | AAA | | BBB | | CCC | | | | |HLL=Halil<br />6.(1478)|YKP=[[Sultan Yakup|Yakup]]<br />7.(1478 - 1490)|AAA=-|BBB=-|CCC=-}}
{{soyağacı| | | |,|-|-|^|-|-|.| | | | |!| | | |!| | | |!| | | | | |}}
{{soyağacı| | | BSG | | | | MRD | | | AGV | | RST | | ELV | | | | |BSG=Baysungur<br />8.(1490 - 1493)|MRD=Murad<br />11.(1497)<br />14.(1502 - 1508)|AGV=Göde Ahmet<br />10.(1497)|RST=Rüstem<br />9.(1493 - 1497)|ELV=Elvend<br />12.(1498 - 1502)}}
{{soyağacı| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |!| | | | | |}}
{{soyağacı| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | MHM | | | | |MHM=Muhammed<br />13.(1498 - 1500)}}
{{soyağacı| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |}}
{{soyağacı/bitir}}

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

== Bibliyografya ==
* Cöhçe, Salim, “Otlukbeli Savaşına Kadar Akkoyunlular”, Anadolu Birliğinin Sağlanmasında Otlukbeli Savaşının Yeri ve Önemi”, Ankara 1997, s. 121–134.
* Erzi, Adnan Sadık, “Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi Hakkında Araştırmalar”, Belleten, XVIII/69–72, Ankara 1954, s. 179–221.
* Ebu Bekr Tihranî, Kitâb-ı Diyârbekriyye, Yay. Hzl. Necati Lugal, Faruk Sümer, Ankara 1993.

[[Kategori:Akkoyunlular| ]]
[[Kategori:VikiProje Tarih kaynak bekleyen maddeler]]
[[Kategori:İslam tarihi]]
[[Kategori:Tarihteki Türk devletleri]]